ABD Bankacılık Sistemi, bilindiği gibi, geçmişi uzun yıllara dayanan, sağlam ve güvenilir olmasıyla bilinen köklü bir sistemdir. Buna rağmen arada bazı kazalar olabilir mi?
Yazı: Hasan R. Ardıç
Elbette olabilir…
En son 2018 yılında Leichman Brothers meselâ… Ancak bu tür durumlar geçmişte çok sık rastlanmayan durumlardı. Yaklaşık 5 yıl aralıklı olarak bu defa sistem biraz enteresan gelişmelere platform oldu. 3 Banka birden iflâsa gitti… Bilirsiniz bu tür gelişmeler finansman piyasalarında, bankacılık sektöründe alışılmayan, pek de hoş karşılaşılmayan gelişmelerdir, derhal tedirginlik yaratır ve bu uzun vadeli bir tedirginlik olur.
An itibariyle ABD de iflâsı duyulan ilk üç banka;
● SVB, Silicon Valley Bank
● Silvergate Capital Bank
● Signature Bank
Yetkililer, ulusal ve uluslararası boyutta her ne kadar endişe edecek bir durum yok dese de bu durum finans çevrelerinde doğal olarak bir tedirginlik yarattı. Hattâ daha başka bankalar da var mı, hangisi gibi sorular da gündeme geldi. Bir diğer soru da aynen beklendiği üzere; “Bu iflaslar domino etkisi yaratır mı?” şeklinde oldu.
Küresel piyasalar geçtiğimiz cuma günü ABD’nin en büyük 16’ncı bankası olan Silicon Valley Bank'ın (SVB) iflas haberi ile sarsıldı. Bu iflas haberi, 2008 yılında yaşanan Leichman Brothers'ın iflasından bu yana ABD’de yaşanan en büyük iflas olarak kayıtlara geçti.
Takip edebildiğim kadarıyla Başkan J. Biden ve Hazine Sekreteri J. Yellen, ilk 48 saat içinde durumu kontrol altına alarak mudi ve yatırımcıların tereddütlerini bir şekilde stabil hâle getirdiler. Bu gibi durumlarda uluslararası bankacılık sistemlerinde hemen, var olan kurallar çalıştırılır. Eğer yatırımcı olarak bankanın müşterisi iseniz bu durumda işiniz zor; kapitalizm size kolaylık göstermeyecektir. Ama eğer bankada mevduat hesabınız varsa, size mudi olmanız sıfatına uygun olarak yardımcı olunacaktır. Herhalde insanların en fazla merak ettikleri, ilk ve bireysel konu bu olsa gerek.
Bu iki bankayı izleyerek kaynaklarını büyük ölçüde kripto para piyasasına yatırmış olan ve Silvergate Capital gibi FTX in batışından son derecede olumsuz olarak etkilenmiş olan Signature Bank da iflasını açıkladı. Amerikan Federal Mevduat Sigortası Fonu (FDIC), mevduat sahiplerinin haklarını korumak üzere bu bankaya kayyum atadı.
Bu üç bankadan Silvergate Capital ve Signature Bank’ın batışının en önemli nedeni yukarıda değindiğimiz gibi kaynaklarını kripto para piyasasına yatırmış olmalarıydı. Bu piyasada yaşanan olumsuzluklar bu iki bankayı batışa sürükledi. Buna karşılık SVB’nin batışı bu ikisinden daha farklı bir nedene dayanıyor. Her ne kadar bu banka da kripto para piyasasına girmiş olsa da kaynaklarını değerlendirme konusunda asıl ağırlığı Hazine kâğıtlarına vermişti. Fed’in peş peşe faiz artırımları yapmasıyla bu bankanın aldığı kâğıtların değeri düştü ve banka batıştan kurtulamadı.
Yaşanan bu gelişmeler ve özellikle de SVB’nin batışı ABD’de önce panik havası yarattı. Ardından mevduatın tamamının sigorta güvencesine alındığı açıklandı ve böylece panik havası önemli ölçüde dağıtılmış oldu. Ne var ki bu kez de bütün bu zararlar devlet tarafından üstlenilmek zorunda kalındı.
Altında son günlerde gördüğümüz yükselişte bu gelişmelerin önemli etkisi var. Böyle durumlarda ‘güvenli liman’ olarak kabul edilen altına yöneliş artıyor. Bu kez de öyle oldu ve altın fiyatı, talep artışı nedeniyle yükseldi. Yine aynı şekilde Dolar Endeksi düşerken Euro da Dolara karşı değer kazandı.
Gelişmelerin Türkiye’ye etkisi en çok borsada görüldü: Banka hisselerinde ciddi kayıplar yaşandı ve USD/TL kuru yükseldi. Hükümet ABD Dolar / TL paritesini ısrarla aynı seviyede tutmaya çalışıyor. 18,97 değerini sabitlemenin herhalde bedelini de ödüyordur.
Bundan sonra ne olacağı meselesi FED’in meseleyi nasıl yöneteceğine bağlı bulunuyor. FED, ilk adımları doğru attığı için bu batışların 2008 krizine yol açan tetikleyici etkiler yaratmasının şimdilik önüne geçilmiş olduğu görülüyor. Bu durum FED’in faiz artırımı kararlarını etkileyebilir. Pek çok yorumcu FED’in faiz artırımında eskisi kadar hızlı ve sert davranmayacağı görüşünde birleşiyor. FED kararının yarın açıklanacağı bekleniyor.
Türkiye açısından bankaların çok düşük faizlerle Hazine kâğıtları almaya zorlanmış olmaları ciddi bir sorun olarak karşımızda duruyor. İleride faizler yükselmeye başladığında bu kâğıtların değeri hızla düşerse bu kâğıtları ellerinde tutan bankalar SVB gibi sıkıntılarla karşılaşabilir. ABD’de Hazine kâğıdı faizlerinin enflasyona göre düşüklüğünün yol açtığı negatif reel faiz 4 – 5 puan olmasına karşılık bizde bunun 40 – 50 puan olması son derece ciddi bir sorun oluşturuyor.
16’ncı Büyük Banka olması nedenli olarak, bilhassa iflasın az öncesine son haftaya bakarsak, anlaşılan SVB Yönetim Kurulu ve İcra Komitesi Başkanı, CEO Greg Becker hisse senetlerinden USD 3,6 milyon satmış. Buradan anlaşılan SVB’daki “mismanagement” olarak tabir edilen kötü yönetim. Herhangi bir belge ortaya konulmamış olduğundan tahminleri daha ileri götürmek şimdilik doğru olmayabilir.
Silvergate ve SVB arka arkaya çökmesi, kripto para piyasasında da etkili oldu. Okurlarım hatırlayacaklardır; “İlginç Toplantılar ve Bazı Sonuçlar” isimli yazımda, sanırım son on gün içindeydi, Ekonomim.com da yayınlandı, bu konuyu işledim. Çok fazla ayrıntıya yer vermemeye çalıştım, çünkü kripto para piyasasında yatırımı olanları etkilemek istemem. IMF Başkanı Georgieva da bu konuda oldukça şüpheli bir yaklaşımda bulunmuştu. Hafta içinde ABD basınında bu endişeler biraz da artan bir frekansta yer aldı.
Daha sonra da bu üç ABD Bankası iflâs etti. Eğer konu ilginizi çekiyorsa bahsettiğim yazıda sıcak (Ya da henüz soğumamış olan) bilgiler var. Özetle Amerikan Finans Sisteminin özellikle kripto para konusunda faaliyet gösteren bu iki bankası çöktü. 2022 sonunda SVB toplam aktiflerinin USD 209 milyar ve toplam mevduatının da USD 175 milyar banka kapasitesi hakkında bilgi veriyor. SVB Silikon vadisinde fonksiyonel ve önemli ölçekte faaliyet gösteren bir banka idi.
Özetle; Banka, FED faiz artırımından gördüğü zararı sermaye artırımıyla çözmek istedi, ama bu noktada yeterince hızlı ve doğru davranamadı. SVB arkasından kripto bankası olarak tanınan Silvergate Bank da çöktü. Büyük kripto şirketlerinin çalıştığı bir bankaydı.
SVB nin de Silvergate Bank’ın da iflas / kayyum atanması gerekçelerinin ilk maddesi FED faizlerinde yapılan spekülâsyonlar değil tabii, ama bunun da bir etkisi olduğunu kabul etmekte yarar var. Geleneksel bankalar Silvergate ile iş yapmakta çekingen davranıyorlar ve çalışmak da istemiyorlardı. Bu durumda kripto parayı riskli görenlerin etkisinin olduğu da söylenebilir.
Neden bu derece ayrıntıya yer vererek, ülkemizde isimleri dahi bilinmeyen, eski bir Kızılderili tabiriyle bilenlerin sayısının da iki elin parmaklarını geçmeyeceği bu üç bankanın çöküş hikâyelerini anlatmaya çalıştım, bunu açıklayayım.
●ABD'nin Kuzey Batısı merkezli, ünlü silikon vadisindeki bu üç banka, ABD Bankacılık Sistemine kayıtlı bankalardır. (San Diego ve Santa Clara, California)
● ABD Bankacılık Sistemi yüzyılı aşan bir süredir, kurumsal çalışan, sistemleri hatasız işleyen bankalardır.
●ABD yüzölçümü ne kadar büyük olursa olsun, bugün kuzey batıda bir banka, ABD'nin güneydoğusunda da izlenir ve etkileşim kaçınılmazdır. Ama bu, büyük bir etkileşim olabileceği küçük bir etkileşim de olabilir.
● Direkt olarak bağlamıyorum ama; IMF Başkanı’nın kripto paralar hakkında endişe gösteren görüşlerini açıklamasının SVB ve Silvergate Bank’ın çöküşüne etkisi olduğu düşünülebilir. Zamanlama çok yakın, konu çok doğrudan... Bu tabii ki bir suçlama değil, ama durumun anlatımı, belki bir varsayım…
●Görüldüğü gibi ABD Bankacılık Sistemi simultane çalışıyor ve gerek Başkan ve gerekse ilgili bakanlıklarca da özellikle mudileri koruyucu ilkeleri var.
(Benim kendime göre büyük devlet olma koşullarına ilişkin hazırlamakta olduğum bir çalışmam var ki bu da ona <Mali disiplin> mükemmel bir örnek madde)
Bugünlerde gündemler çok maddeli:
●ABD’de üç bankanın aynı hafta içinde çöküşü ile gündeme gelen Amerikan Bankalarında neler oluyor ve iflâslar devam edecek mi? Diğer taraftan FED faiz kararları ve politika faiz artışı beklentileri.
● Kripto paraların geleceği.
●Ülkemizdeki deprem felâketinin ağır sonuçları… Artçı sarsıntıların devam etmekte olması ve Adıyaman ile Urfa’da sel baskınları.
●14 Mayıs 2023 Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı seçimi ve Parlamento seçimi.
●Çeşitli global ekonomilerde var olan; yüksek enflasyon, resesyon vb. diğer ekonomik sorunların devamı, ne zaman kontrol altına alınabilir olduğunun öngörülememesi.
● Önemini yitirmiş gibi görünse de CoVid’ in devamı.
● Rusya Federasyonu ile Ukrayna arasındaki savaşın devamı.
Üç Amerikan bankasının çöküşünü incelemeye çalışırken, görüldüğü gibi Ukrayna savaşına, ya da Türkiye’deki depreme kadar uzandık. İşte ekonomi bence böyle bir şey… Ekonomi siyasetten ayrılamaz, zaten Ekonomi-Politik denmesini de buna bağlamak çok doğru. Bu bakımdan çok açılı geniş ve derinlemesine incelemeler her zaman iktisatçılar için ilgi çekici olmuştur.
Burada çok kısa ve özlü bir şekilde kendi bankacılığımızın durumuna bir bakalım. Yanlış hatırlamıyorsam ABD de sayıları 4.600 civarında banka var. Bu sayı bizde herhalde 100 banka altındadır. Şube sayıları tabii ki bunların dışındadır.
Özellikle 2019 yılından beri ülkemizin en kârlı işletmeleri bankalardır. Küresel ekonomilerle başladığımız ekonomik kriz, kârlılık bakımından en fazla bankaları memnun etmiştir. Bu dönemde 2019-2023 bankalar kârlarını ciddi boyutta katlamışlardır. Özellikle yüksek enflasyon ve izlenen faiz politikaları sanılanın (İktisatçı olmayanların) aksine Banka kârlarını artırmıştır. Bir önceki yılın toplam kârı, müteakip yılın ilk çeyrek döneminin kârına eşite yakın seviyede yaklaşmıştır. Hatta daha da fazla kâr hadleri vardır.
BDDK, Hazine ve Maliye Bakanlığı, TMSF ve diğer resmi ve özel kurumlar ve birlikler, Türkiye’de bankacılıktaki aşırı kârlarının sürdürülebilir olmadığında hem fikirdirler. 2023’ten başlayarak biraz daha sıkı politikalara tekrar dönüş artık bankacılık sektörü için de geçerlidir. Esasen iyi hazırlanmış bir mali politikalar konusu gündemde olması gereken bir disiplindir.
Commentaires